Oddný á Gerði og aðrar rismiklar og líflegar kerlingar 19. aldar
Haustþing Þórbergsseturs verður haldið laugardaginn 4. nóvember og hefst kl 11:00 um morguninn. Eins og yfirskrift málþingsins ber með sér verður fjallað um konur á 19. öld, þar sem Oddný á Gerði (1821-1917) verður fremst í flokki. Þeir Þórbergur og Steinþór Þórðarsynir gerðu hana ódauðlega með skrifum sínum og aðdáun á gáfum hennar og dugnaði. Þórbergur skrifar einhver fallegustu eftirmæli sem nokkur kona getur fengið þegar hann segir eftir andlát hennar: ,,Með dauða Oddnýjar slokknaði bjartasta ljós Suðursveitar sem þar logaði í minni tíð."
Málþingið hefst klukkan 11 að morgni laugardaginn fjórða nóvember næstkomandi. Til liðs við okkur kemur Erla Hulda Halldórsdóttir sagnfræðingur sem hvað mest hefur helgað starf sitt á undanförnum árum kvennasögu og rannsóknum á kjörum kvenna. Hún kallar erindi sitt ,,Ein skrifandi kona í Suðursveit. Oddný á Gerði í sögulegu samhengi." Erindi hennar fjallar um Oddnýju á Gerði sem var sögð bráðgáfuð og víðlesin - eina skrifandi konan í Suðursveit um 1850. Steinþór og Þórbergur Þórðarsynir draga upp myndir af henni í bókum sínum sísegjandi sögur og kveðandi rímur, konunni sem kom með ,,menninguna" í Suðursveit. En hver var hún og hvað var svona sérstakt við hana? Í erindinu verður rætt um lífshlaup Oddnýjar í samhengi við sögu kvenna og samfélag nítjándu aldar þar sem stúlkur og konur bjuggu yfir gáfum og getu til þess að læra við misgóð tækifæri.
Tekið verður gott hádegishlé, en næsta erindi flytur Soffía Auður Birgisdóttir bókmenntafræðingur undir yfirskriftinni; ,,Þórbergur og gamlar konur." Eitt af því sem Þórbergur dáði framar öðru í fari fólks var frásagnarsnilli og þekking á kvæðum og sögum. Þessa hæfileika fann hann ekki síst hjá gömlum konum. Á æskuárum hans á Hala var það Oddný á Gerði sem bar af öðrum í þessum efnum en Þórbergur segir hana hafa kunnað,,kynstrin öll af merkilegum alþýðufróðleik, dulrænum sögnum, mannlýsingum, kviðlingum, ættvísi o.fl". Á fullorðinsárum í Reykjavík kynntist Þórbergur skáldkonunum Herdísi og Ólínu Andrésdætrum og fann hjá þeim sömu hæfileika og hefur hann lýst kynnum sínum af þeim á einkar skemmtilegan hátt. Í erindinu verður fjallað um samband Þórbergs við þessar gömlu konur og einnig vikið að kynnum hans við Láru Ólafsdóttur sem Bréf til Láru er stílað til.
Þriðja og síðasta erindið flytur Þorbjörg Arnórsdóttir forstöðumaður Þórbergsseturs. Þar birtast sögur af nokkrum konum á Sunnansandabæjum sem bjuggu þar samtíða Oddnýju. Lýst verður kjörum þeirra og aðstæðum, barneignum og ótrúlegum örlagasögum sem tengjast miklum barnadauða, - en einnig óbilandi dugnaði, krafti og samstöðu þar sem þær létu ekki bugast, lifðu menn sína, stóðu fyrir búi og sýndu áhuga á að finna leiðir til betra lífs m.a. með bóklestri og fræðslu. Einnig verða spilaðar gamlar upptökur, samtöl og frásagnir Steinþórs á Hala og Þórbergs um Oddnýju og frásagnir og söngur Steinunnar Guðmundsdóttur á Hala.
Allir eru velkomnir í heimsókn í Þórbergssetur þennan dag. Dagskráin endar með kaffiveitingum og spjalli og lýkur eigi síðar en kl. 16:00
Heimsókn í Suðursveit
Hópur eldri lækna og makar þeirra alls 42 manns komu og heimsóttu Þórbergssetur helgina 4. - 5. ágúst. Dvöldu þau í tvo daga og fengu allan viðurgjörning, ferðuðust um svæðið og fengu notið dagskrár svo sem upplestrar undir borðum, heimsókn á safnið og leiðsögn um söguslóðir í nágrenni Þórbergsseturs.
Þar á meðal var farið að eyðibýlinu á Felli. Ákveðið var að snæða þar hádegisnestið og hlýða um leið á frásögn Fjölnis Torfasonar um Breiðamerkursand og búsetu á Felli. Fell var um aldamótin 1700 höfuðból með nokkrar hjáleigur eða alls 4 býli í ábúð við manntalið 1703. Þá var gott til bús á sandinum og Fell sýslumannssetur fyrir Austur Skaftafellssýslu. Þá er það að jökullinn tekur að geysast fram með kólnandi tíðarfari litlu ísaldar og og eyðingin verður síðan alger þegar bæjarhúsin á Felli tekur af í stórflóði eða jökulhlaupi árið 1868.
Sambýlið við jöklana gerir sögu Austur- Skaftafellssýslu einstaka og áhrifamikið er að sjá með eigin augum eyðileggingarmátt Breiðamerkurjökuls á þessu svæði og með ólíkindum ótrúlegt að þetta gerist á ekki lengra tímabili en raun ber vitni. eða aðeins um 150 árum. Við hlaupið flosnuðu upp frá Felli tvær barnmargar fjölskyldur og voru örlög þeirra þar með ráðin. Afkomendur þeirra eru víða um land, og tenging við liðinn tíma forfeðranna að mestu rofin. Sjá má meira um eyðijörðina Fell á vefsíðunni www.busetuminjar.is
Síðan var farið í fjöruferð á Reynivallafjöru, en þar hafði rekið stærðarhval á fjöruna skömmu áður. Ferðinni lauk svo með akstri inn í Þröng og göngu að Breiðamerkurjökli. Þar má sjá einstakt jöklalandslag, klettabelti Fellsfjalls skafin af hrammi Breiðamerkurjökuls og hrjóstruga landmótun jökulsins á jörðu niðri. Veðurárdalur gapir nú opin til vesturs og er með ólíkindum hversu hratt jökullinn hopar til baka.
Gaman er að blanda saman sögum úr umhverfinu við náttúruskoðun og segja má að tekist hafi vel til um við skipulagningu þessarar heimsóknar sem var í samvinnu Þórbergsseturs og Guðrúnar Bjarnadóttur læknis. sem var fararstjóri í hópnum. Guðrún hafði starfað sem afleysingalæknir á Höfn og kom þá í vitjun á Hala til Steinunnar Guðmundsdóttur eiginkonu Steinþórs á Hala. Heimsóknin var henni svo minnisstæð að æ síðan hefur hún haft löngun til að nálgast Hala og umhverfið allt um kring og var búin að lesa Suðursveitarbækur Þórbergs og ekki síður Nú, nú frásögur Steinþórs sér til mikillar ánægju. Þórbergssetur þakkar skemmtilega samveru með þessum hressa hópi um verslunarmannahelgina 2023.
Saga völvunnar á Kálfafellsstað kvikmynduð
Tónleikarnir í Kálfafellsskirkju voru mjög áhrifamiklir þetta árið og stundin við Völvuleiðið ógleymanleg. Þórbergssetur þakkar Sigrúnu Völu Valgeirsdóttur fyrir að hafa lagt í það stórvirki að kvikmynda sögu völvunnar og listamönnunum fyrir komuna og fjölbreyttan tónlistarflutning. Ólafur Helgi Noregskonungur sem var sagður bróðir völvunnar var verndardýrlingur Kálfafellsstaðarkir.kju frá því i frumkristni og sagan um völvuna ævaforn. Steinunn Jónsdóttir og Svanlaug Jóhannsdóttir frumfluttu söng völvunnar, textinn er eftir Sigrúnu Völu en lagið er eftir Unu Stefánsdóttur. Síðan var haldið niður að völvuleiðinu og þar var söngur volvunnar kvikmyndaður við völvuleiðið. Það verður gaman að sjá kvikmyndina þegar hún verður frumsýnd. Myndir Sigrún Sigurgeirsdóttir
Ólafsmessa í Kálfafellsstaðarkirkju
Tónleikar og helgistund í Kálfafellsstaðarkirkju í tilefni Ólafsmessu verða fimmtudagskvöldið 27. júlí kl. 20:00. Svanlaug Jóhannsdóttir er gestur á tónleikunum, og kynnir sig sem söngkonu sem segir sögur. Hún ber listamannsheitið Svana.
Dagskráin hefst með helgistund, síðan taka við tónleikar Svönu og þar frumflytur Svana lag sem er óður til völvunnar á Kálfafellsstað. Ljóðið um völvuna er eftir Sigrúnu Valgeirssdóttur kvikmyndagerðarkonu, en lagið eftir Unu Stefánsdóttur tónskáld. Undirleikari er Reynir del Norte.
Að loknum tónleikunum verður farið niður að leiði völvunnar undir Hellaklettum og þar verður endurfluttur óðurinn til völvunnar. Steinunn Jónsdóttir söngkona , ein af Reykjavíkurdætrum flytur þar tónverkið ásamt Svönu. Saga völvunnar og tónleikarnir í Kálfafellsstaðarkirkju hafa því haft áhrif á listsköpun nútímalistamanna og verða kirkjugestir sem mæta í kirkjuna og við Völvuleiðið vitni að merkum listgjörningi tengdum þessari ævagömlu sögu.
Allir eru velkomnir að njóta stundarinnar í Kálfafellsstaðarkirkju og við Völvuleiðið að kvöldi dags 27. júlí næstkomandi.
Bókakynning og ljóðalestur í Þórbergssetri á Hala
Bókaútgáfa Félags ljóðaunnenda á Austurlandi og önnur starfsemi félagsins verður kynnt í Þórbergssetri á Hala sunnudaginn 30. apríl 2023. Dagskráin hefst klukkan 13:30 og lýkur klukkan 15:30. Stjórn félagsins stendur að kynningunni í samstarfi við Þorbjörgu Arnórsdóttur, forstöðumann Þórbergsseturs.
Eftirtalið stjórnarfólk kemur fram á samkomunni og segir frá bókum félagsins og flytur ljóð úr þeim: Arnar Sigbjörnsson úr Fellabæ, nú búsettur í Kópavogi, Magnús Stefánsson Fáskrúðsfirði og Sólveig Björnsdóttir Laufási í Hjaltastaðaþinghá. Síðast en ekki síst kemur fram skáldkonan Kristín Laufey Jónsdóttir, Hlíð í Lóni og flytur eigin ljóð og annarra. Félag ljóðaunnenda á Austurlandi var stofnað árið 1996 og fljótlega urðu félagarnir yfir eitt hundrað að tölu. Hefur sá fjöldi félagsmanna haldist að mestu óbreyttur öll þessi ár. Félagið hefur verið hugsað sem sameiginlegur vettvangur höfunda og annarra ljóðaunnenda og það hefur staðið fyrir fjölmörgum samkomum víða um fjórðunginn þar sem ljóð hafa verið lesin og sungin. Þá hefur félaginu verið ætlað að örva og styðja félagsmenn til útgáfu eigin ljóða. Strax við stofnun félagsins komu fram hugmyndir um útgáfu ljóðasafns eftir austfirska höfunda, slíkt safn hafði komið út árið 1949, bókin Aldrei gleymist Austurland. Fyrsta bók hins nýja ljóðafélags kom svo út árið 1999 og hlaut heitið Raddir að austan – Ljóð Austfirðinga. Bókin hefur að geyma ljóð og lausavísur eftir 122 austfirska höfunda sem allir voru á lifi við útkomu bókarinnar.
Ekki stóð til í upphafi að félagið legði fyrir sig frekari bókaútgáfu en árið 2001 hóf það útgáfu á flokk ljóðabóka undir heitinu: Austfirsk ljóðskáld. Fyrsta bókin hlaut heitið Austan um land, höfundur hennar er Sigurður Óskar Pálsson frá Borgarfirði eystra. Svo hefur þetta æxlast þannig að síðan hefur ein bók komið út í flokknum á hverju ári. Þær eru því orðnar 22 að tölu. Sú nýjasta er úrval úr ljóðum fjögurra systkina frá Heiðarseli í Jökuldalsheiði, hún kom út á síðasta hausti. Bók númer 23 er í undirbúningi, ljóð Iðunnar Steinsdóttur frá Seyðisfirði. Fljótlega kom að því að framboð varð á fleiri ljóðahandritum en komust að í flokknum og félagið fór að gefa út það sem við nefnum „aukabækur“. Svo skemmtilega vill til að þær eru líka orðnar 22 talsins svo að félagið hefur gefið út 44 bækur.
Erfitt er að láta sölu ljóðabóka standa undir kostnaði við útgáfu þeirra og félagið hefði ekki gefið út allar þessar bækur án þeirra styrkja sem það hefur notið. Uppbyggingarsjóður Austurlands hefur styrkt útgáfuna mörg síðustu ár og einnig sveitarfélög á Austurlandi. Félagar greiða ekki eiginlegt félagsgjald en kaupa eitt eintak af bókum í flokknum Austfirsk ljóðskáld. Með þessu móti er félaginu kleift að halda bókaútgáfunni áfram. Magnús Stefánsson.
Hrossakjötshelgin á Hala
Langfjölmennasta hrossakjötsmótið á Hala var haldið í Þórbergssetri helgina 14 - 16 apríl. Alls spiluðu 88 bridgespilar alls staðar af á landinu. Segja má að spilað hafi verið linnulaust frá föstudagskvöldi til klukkan 2 á sunnudegi. Þess á milli voru teknar góðar matarpásur. Á hverju ári bragðast hrossakjötið alltaf best og bleikjuhlaðborðið í sunnudagshádegi vekur líka mikla ánægju. Segja má að mótið sé mjög að hætti Suðursveitunga frá þeim tíma er Torfi Steinþórsson á Hala hélt uppi spilamennsku og hrossakjötsáti í Suðursveit enda haldið til minningar um hann . Í hópnum eru nokkrir spilarar sem komið hafa nánast á hverju ári síðan 2007 en þá var fyrsta mótið og mættu þá 32 spilarar. Fjölmargir Skaftfellingar voru fyrstu árin en fækkað hefur mjög í þeim hópi heimamanna sem sækja spilamennskuna. Mótið er á skrá hjá Bridgesambandi Íslands og gefin eru silfurstig fyrir þátttöku á mótinu. Sigurvegarar árið 2023 voru Hermann Friðriksson og Stefán Jónsson með 60% skor. Í öðru sæti voru Vigfús Pálsson og Guðmundur Skúlason og í þriðja sæti Halldór Þorvaldsson og Magnús Sverrisson. Konum hefur fjölgað mjög í hópi spilara og var Ingibjörg Guðmundsdóttir með bestan árangurinn í 10. sæti ásamt makker sínum Guðmundi Birki Þorkelssyni. Mótsstjóri var Þórður Ingólfsson og stjórnaði mótinu nú sem fyrr af röggsemi. Nýjasta tölvutækni er notuð og birtast úrslit úr hverju spili jafnóðum á veraldarvefnum
Öll úrslit á mótinu má sjá á eftirfarandi tengli https://urslit.bridge.is/.../f1e483df-1483-4a86-82d9..
Minningarorð um Ingibjörgu Zophoníasardóttur húsfreyju og bónda á Hala í Suðursveit